NATURA 2000 to skrótowa nazwa europejskiej sieci ekologicznej, która jest tworzona we wszystkich państwach Unii Europejskiej. Celem jej jest powstrzymanie wymierania zagrożonych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt oraz ochrony różnorodności biologicznej na kontynencie europejskim. 

W Polsce od roku 2004 obszary NATURA 2000 stanowią prawną formę ochrony przyrody, podobnie jak parki narodowe, rezerwaty przyrody czy też obszary chronionego krajobrazu. Systematyczne włączanie poszczególnych obszarów chronionych do sieci NATURA 2000 rozpoczęto w roku 1992, po przyjęciu przez państwa członkowskie Unii Europejskiej aktu prawnego nazwanego Dyrektywą Siedliskową. Jednak już w 1979 r. przyjęto Dyrektywę w sprawie ochrony dzikich ptaków, która zobowiązała państwa członkowskie Unii Europejskiej do wyznaczenia ich ostoi na podstawie listy gatunków ptaków wymienionych w odpowiednich załącznikach. Co ważne, obszary włączone do sieci NATURA 2000 mogą obejmować fragmenty lub całość terenów podlegających już innym formom ochrony, przykładowo jako parki narodowe lub krajobrazowe – ale ich nie zastępują.

W ramach ustanawiania sieci NATURA 2000 tworzone są – na podstawie prawa Unii Europejskiej (Dyrektyw) – dwa różne typy obszarów chronionych:

– obszary specjalnej ochrony ptaków (w skrócie OSO, tzw. obszary ptasie), które wyznacza się na podstawie stwierdzeń występowania i gnieżdżenia się gatunków ptaków wymienionych w Dyrektywie Rady 79/409/EWG (1979) w sprawie ochrony dzikich ptaków;

– specjalne obszary ochrony siedlisk (w skrócie SOO, tzw. obszary siedliskowe), tworzone są dla ochrony określonych typów siedlisk przyrodniczych zgodnie z Dyrektywą Rady 92/43/EWG (1992) o ochronie naturalnych siedlisk oraz dziko żyjącej fauny i flory. 

Aktualnie na terenie województwa podkarpackiego sieć Natura 2000 obejmuje:

- 7 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) o łącznej powierzchni 396 257,68 ha;

- 55 obszary mające znaczenie dla Wspólnoty (OZW) o łącznej powierzchni 241 887,13 ha – są to projektowane specjalne obszary ochrony siedlisk;

- 1 obszar będący zarówno obszarem ptasim i obszarem mającym znaczenie dla Wspólnoty o powierzchni 111 519,44 ha.

Łącznie obszarów Natura 2000 w województwie jest 63, zaś ich powierzchnia to w sumie 749 664,25 ha. Należy jednak zwrócić uwagę, że część obszarów ptasich i siedliskowych pokrywa się. Procentowo pokrycie powierzchni województwa podkarpackiego obszarami Natura 2000 wynosi około 32 %, uwzględniając ich nakładanie się.

W granice sieci Natura 2000 włączono na Podkarpaciu przeważającą część terenów górskich (Bieszczady, Beskid Niski, Góry Sanocko-Turczańskie), fragmenty pogórzy (głównie Pogórze Przemyskie, Bukowskie i Jasielskie), wybrane partie Kotliny Sandomierskiej (w tym fragmenty Płaskowyżu Kolbuszowskiego i Tarnogrodzkiego, znaczną część Równiny Biłgorajskiej) oraz praktycznie całe Roztocze (w granicach województwa). Do sieci włączono także większość podkarpackich rzek: 45-kilometrowy odcinek doliny Wisły, San na całej długości (z wyjątkiem Zbiornika Solińskiego i Myczkowieckiego), górny i środkowy Wisłok z dopływami, górną i dolną Wisłokę z dopływami, Tanew, Osławę i Jasiołkę.

Na obszarach Natura 2000 ochronie podlegają nie tylko naturalne składniki przyrody, ale również siedliska ukształtowane przez człowieka i utrzymywane dzięki jego działalności, jak np. ekstensywnie użytkowane górskie i nizinne łąki. Chronione są też siedliska wielu gatunków zlokalizowane w obiektach i budowlach będących dziełem człowieka – kościołach, cerkwiach, grodach obronnych, fortach obronnych z czasów zaboru austriackiego, bunkrach z okresu II wojny światowej, poligonach wojskowych, sztolniach, stawach hodowlanych i wielu innych.

 Źródło: RDOŚ w Rzeszowie

Fort Solis Soglio, fot....

Bieszczady, fot....

Ostoja Magurska, fot....

Rzeka San, fot....

Ostoja Przemyska, fot....

Rzeka Stebnik w Górach...